Korfanty i inni... Rok 1918 na Górnym Śląsku, pr. zb. pod red. Jerzego Myszora przy współudziale Henryka Olszara.  Katowice 2018, Księgarnia św. Jacka, ss. 295.

W 1918 roku skończyła się epoka nowożytna, którą wpisano w dzieje Europy na kongresie wiedeńskim. Źródeł wybuchu I Wielkiej Wojny Światowej upatruje się zwykle w „niedokończonej” wojnie francusko -pruskiej z 1870–1871, a jej bezpośrednią przyczynę – w walce Rzeszy Niemieckiej o dominację w Europie. Skutkiem ubocznym klęski Niemiec i epidemii komunizmu, który ogarnął carską Rosję, było po 146 latach niewoli odrodzenie Polski. Historycy zadają sobie pytanie: czy odrodzenie Polski w 1918 roku to efekt nieuchronny procesów uruchomionych przez anonimowe, bezimienne prawa polityki i gospodarki, czy też efekt działania wybitnych ludzi, których Polsce w tym czasie nie brakowało? Wśród znakomitych osób zaangażowanych w działalność na rzecz niepodległości Polski nie brakowało także w owym czasie Ślązaków, w tym również duchownych, którzy na gruncie społecznym, kulturalnym i politycznym zaangażowali się po stronie polskiej.

Duchowieństwo śląskie było czynnie zaangażowane w polityce już od Wiosny Ludów, a proboszcz bytomski ks. Józef Szafranek stał się wzorem dla wielu późniejszych pokoleń działaczy społecznych i politycznych. On i jego następcy, na różnych polach działalności społecznej i politycznej przygotowali – z pewnością bez wyraźnie sprecyzowanej intencji –grunt do zmian, jakie nastąpiły w Kościele na Śląsku po 1918 roku. Uważając, że droga do Boga prowadzi przez sposób jej wyrażania, zdecydowanie opowiadali się za obecnością języka polskiego w duszpasterstwie na każdym poziomie, od konfesjonału przez kazania do nabożeństw odprawianych po polsku i dla Polaków. Czy rok 1918 z jego konsekwencją dla Śląska na gruncie politycznym był dla nich zaskoczeniem? Czy w chwili zakończenia I wojny światowej brali pod uwagę, że Górny Śląsk wejdzie w granice odrodzonej Polski, czy na Śląsku powstanie osobna jednostka terytorialna Kościoła? Faktycznie, plebiscyt z wszystkimi tego faktu skutkami stał się katalizatorem zmian na gruncie kościelnym i ujawnił wśród licznej grupy duchowieństwa górnośląskiego pragnienie samodzielności także w kategoriach kościelnych. Powołanie do życia nowej diecezji – katowickiej było więc prostym następstwem zrywania więzów z Niemcami, z diecezją wrocławską.

Skromna w zamyśle publikacja chce zasygnalizować rolę jednostek w historii. Silna, zmotywowana celem jednostka może wpływać na dzieje, na bieg wydarzeń według uprzednio przewidywanego (?) i przygotowanego scenariusza. Silne podkreślenie znaczenia jednostki nie wyklucza jednak refleksji nad rolą procesów uruchomionych przez tak, a nie inaczej ukształtowaną sytuację społeczno-gospodarczą i polityczną. Nie chodziło o stworzenie kolejnego zbioru biogramów osób, które miały znaczenie w tym przełomowym dla Śląska okresie, lecz o ukazanie u wybranych osób-aktorów tego dramatu – jakim była wojna, później plebiscyt oraz powstanie wydzielonej z diecezji wrocławskiej Delegatury Biskupiej a później Administracji Apostolskiej dla Śląska Górnego – tych chwil i decyzji, które zaważyły na ich osobistych losach oraz świata ich otaczającego: plebiscytu, przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski i powstaniu diecezji katowickiej.

Zaprezentowano 16 autorów, w tym 14 duchownych, niepodległości Śląska i jego drogi do Polski, a był to wybór arbitralny, co nie znaczy że przypadkowy. Wielkie znaczenie miał swego czasu Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku pod red. Mieczysława Patera. Uwzględniono w nim biografie kapłanów, którzy w swojej działalności stykali się ze sprawami polskimi i mieli znaczny wpływ na bieg historii niezależnie o tego, jaki był ich stosunek do sprawy polskiej. W tej publikacji chcemy pokazać na wybranych przykładach ludzi, którzy świadomie – w chwili decydującej o losach współczesnego Śląska – wprost lub pośrednio opowiedzieli się po stronie polskiej i działali na rzecz włączenia Śląska w granice Polski. Wyjątek stanowią dwie postaci – Wojciech Korfanty i Józef Piłsudski, którzy mieli wpływ na losy Górnego Śląska po zakończeniu I wojny światowej. By uniknąć wartościowania działalności omawianych postaci prezentujemy je w porządku alfabetycznym. Autorzy artykułów pochodzą z różnych środowisk naukowych i fakt ten ma również swoje odbicie w takiej a nie innej prezentacji wybranych treści. (Wstęp).