Helena Synowiec, Śpiewajcie Panu z wesołości. O chełmskich „Sławnych nieszporach"
„Sławne nieszpory w Chełmie Śląskim” - pod takim tytułem ukazała się płyta z zarejestrowanym w naszym kościele 23 września 2018 r. nabożeństwem uroczystych nieszporów, które od blisko 120 lat śpiewane są w naszym kościele i stanowią religijno-kulturowe dziedzictwo parafian. Integralnym komponentem nagrania są: komentarz merytoryczny oraz teksty psalmów. W ten sposób utrwalono dla następnych pokoleń chełmian znaczące świadectwo życia muzycznego ich przodków. Dano tym samym wyraz uszanowania długoletniej tradycji, którą pielęgnuje się w Chełmie Śląskim i sąsiednim Goławcu, należącym do parafii chełmskiej do lat 60. XX wieku. Dokonanie nagrania było możliwe dzięki zaangażowaniu Fundacji Centrum Badań nad historią Kościoła im. ks. Wincentego Myszora
Wsłuchiwanie się w treść nagrania dostarcza odbiorcom głębokich przeżyć duchowych. Warto zapoznać się także z tekstem komentarza, profesjonalnie opracowanego przez ks. prof. Antoniego Reginka - muzykologa i liturgistę. Przystępnie przekazuje on cenne informacje o genezie i rozwoju nieszporów jako liturgicznej modlitwy Kościoła, o upowszechnieniu się nieszporów w języku ojczystym od wieku XVII, o poetyckich tłumaczeniach psalmów i sposobach praktykowania liturgii nieszporów aż do Soboru Watykańskiego II. W tradycji śpiewu „Nieszporów sławnych” można upatrywać świadectwo przenikania do liturgii Kościoła twórczości lokalnej. „Sławne nieszpory” zawdzięczamy ks. Aleksandrowi Lisskowi, który - pełniąc w Chełmie posługę proboszcza (1899 - 1904) - mocno zaangażował się w działalność muzyczną (założył orkiestrę dętą i tzw. Marienveren - zespół, który był chórem kościelnym i odgrywał też sztuki teatralne). W latach wzmagającej się germanizacji ks. Lissek upowszechniał śpiew pieśni religijnych w języku ojczystym, wśród nich psalmów, wchodzących w skład „Sławnych nieszporów”. Ks. prof. A. Reginek zaznajamia czytelników z doborem tekstów i melodii tego nabożeństwa, odwołując się do porównawczych badań źródłowych - modlitewników i śpiewników z II połowy XIX w. i późniejszych. Z jego poszukiwań badawczych wynika, że „Nieszpory...” mogły powstać w latach 80. XIX wieku Trudność sprawia dotarcie do źródeł melodii: najstarszy „Kancjonał” z XIX wieku zawiera śpiewy kościelne (czeskie, łacińskie, niemieckie i najliczniejsze - polskie); spisywano go w dłuższym przedziale czasowym i stale uzupełniano. Zawartość rękopisu przemawia za proweniencją śląską z II połowy XIX i początków XX wieku. Przygrywki organowe - kilkutaktowe wprowadzenia stanowią cechę wyróżniającą rękopiśmienny zapis nutowy „Nieszporów...”. Uwagę zwraca radosny i podniosły, wręcz majestatyczny nastrój nabożeństwa, osiągany dzięki tonalności durowej i stałemu metrum czterodzielnemu. Z kolei silna rytmizacja niektórych fragmentów nasuwa skojarzenie z pieśniami ludowymi, nadaje bowiem melodii taneczny charakter. Liczne powtórzenia fraz sprzyjają utrwaleniu melodii. Razi jednak umieszczanie końcowych sylab nieakcentowanych na mocnej części taktu (akcenty metryczne nie są zgodne z wyrazowymi), co każe przypuszczać, że twórca muzyki zaadaptował melodię, która już wcześniej funkcjonowała z innym tekstem.
Teksty poszczególnych psalmów przykuwają uwagę swą archaicznością. Ich autor inspirował się bowiem poetycką parafrazą starotestamentowych psalmów, zamieszczoną w zbiorze „Psałterz Dawidów” Jana Kochanowskiego, przy czym jedne fragmenty przejął stamtąd wiernie, tj. w niezmienionej postaci, a inne uzupełnił o nowe modlitewne formuły. Parafianie chełmscy, śpiewając „Sławne nieszpory”, z pewnością zauważają takie archaiczne formy, jak m.in.: imieniowi (Twojemu), gąsłeczki (zdrobniała forma nazwy gąśle - dawnego ludowego instrumentu; w ulotnym druku pojawił się zapis z gwarową wymową gąsecki). Na marginesie dodajmy, że mniej nacechowane archaicznością są teksty nieszporów, zwanych „Wielkimi nieszporami”, które śpiewa się w parafii św. Jadwigi w Raciborzu-Markowicach. Tradycja nieszporów uroczystych znana jest jeszcze w Solcu k. Prudnika, a do lat 50. XX wieku śpiewano je w innych miejscowościach ziemi raciborskiej i prudnickiej (w Babicach, Raszczycach, Raciborzu-Starej Wsi).
W Chełmie Śląskim nabożeństwo funkcjonowało i funkcjonuje nadal, wzbogacając muzycznie uroczystość odpustową i tzw. kiermasz (rocznicę poświęcenia kościoła - w niedzielę po 21 września) oraz uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. W pozostałe niedziele śpiewane są nieszpory tradycyjne. („Światło”. Pismo parafii Trójcy Przenajświętszej w Chełmie Śląskim, nr 1 (81).